افزودنی روغن دنده

استفاده از روغن دنده و روانکاری دنده ها سبب جلوگیری از لغزش بین دندانه ها و جدا نگه داشتن سطوح فلزی که بر روی یکدیگر حرکت می کنند شده و هم چنین سبب کاهش ضریب اصطکاک و سایش، ممانعت از خوردگی،‌ جلوگیری از افزایش دما، کاهش سر و صدای حین کار، تعویض راحت تر دنده ها در درجه حرارت پایین به ویژه برای دنده های اتوماتیک،‌ بهبود انتقال حرارت، فراهم آوردن شرایط نرم و آسان برای انتقال قدرت توسط دنده ها و نهایتا افزایش عمر دنده ها می شود.

روغن های دنده از مخلوط کردن روغن های پایه (سنتزی، معدنی و یا مخلوط آن ها) با مواد افزودنی (عوامل فشار پذیر، ضد سایش و … ) به دست آمده و بسته به نوع روغن، درصد این مواد متفاوت خواهد بود.

روغن های پایه مورد استفاده در روغن دنده:

روغن پایه های مورد استفاده در روغن دنده،‌ روغن های معدنی و سنتزی می باشند. در دنده های صنعتی که احتمال خراشیدگی کم بوده و شرایط درگیری دنده ها در هم شدید نیست، از روغن پایه های معدنی بیشتر استفاده می شود. در صورتی که این روغن های دنده معدنی جوابگوی نیاز مورد نظر نبوده و کارایی لازم را نداشته باشند،‌ از روغن دنده های سنتزی استفاده می شود. روغن پایه های سنتزی که به طور عمده در روغن دنده ها به کار می روند، روغن های استری،‌ هیدروکربن های سنتزی، پلی گلایکول ها و برخی از آروماتیک ها آلکیه هستند.

افزودنی های روغن مورد استفاده در روغن دنده:

بسته به نوع کارکرد روغن، افزودنی های به کار رفته در ساختار آن متفاوت خواهند بود. به طور کلی از افزودنی ها در ساختار روغن دنده به جهت بهبود خواص تحمل بار، گرانروی، مقاومت در برابر خراش، خوردگی و … استفاده می شود. عمده افزودنی های روغن به کار رفته در روغن های دنده بر اساس کاربرد آنها شامل افزودنی های ضد زنگ،‌ ضد خراش،‌ بازدارنده های اکسیداسیون،‌ عوامل فشار پذیر،‌ بازدارنده های خوردگی، بهبود دهنده های شاخص گرانروی، متفرق کننده ها، ضد کف،‌ پایین آورنده نقطه ریزش و بهبود دهنده های خواص اصطکاکی می باشند.

طبقه بندی روغن های دنده خودرویی:

روغن دنده های خودرو که در ایران به واسکازین معروفند، شامل دو نوع معمولی (دستی) و اتوماتیک (CVT, DCT, ATF) هستند. روغن های دنده معمولی در خودروهایی با جعبه دنده معمولی یا دستی استفاده شده و عمدتا شامل مواد ضد زنگ، ضد کف، پایین آورنده ی نقطه ی ریزش،‌ بازدارنده ی اکسیداسیون و در برخی موارد شامل بهبود دهنده های خواص اصطکاکی و فشار پذیری (EP) هستند. این روغن ها به دو روش بر اساس طبقه بندی گرانروی و طبقه بندی کیفی دسته می شوند.

روغن های دنده معمولی خودرو:

به منظور تفکیک بین روغن های معمولی خودرو با سطوح مختلف از خواص فشار پذیری، انجمن نفت امریکا (API) یک سیستم طبقه بندی کیفی تهیه کرده است. بر اساس این سیستم،‌ سازندگان روغن بر اساس نوع دنده و شرایط عملکرد آن،‌ روغن مناسب را انتخاب می کنند. بر اساس این طبقه بندی روغن های دنده به سطوح کیفی API-GL-1، API-GL-2، API-GL-3، API-GL-4، API-GL-5 ، API-GL-6 و API-MT-1 تقسیم می شوند.

طبقه بندی دیگر روغن های دنده بر اساس گرانروی بوده و توسط انجمن مهندسین اتوموبیل (SAE) صورت گرفته است. این نوع تقسیم بندی گرانروی به دو صورت درجه ی گرانروی همراه W و بدون W می باشد. روغن هایی که درجه ی گرانروی آن ها با حرف W همراه هستند، برای کاربرد در درجه ی حرارت پایین (زمستان) و آن هایی که بدون W هستند، برای کاربرد در درجه ی حرارت بالا (تابستان) طراحی شده اند. روغن ها می توانند چند درجه ای بوده و در تمام فصول به کار گرفته شوند. در این طبقه بندی درجه های گرانروی شامل 70W، 75W، 80W، 85W، 80، 85، 90، 140 و 250 می باشند.

روغن های دنده اتوماتیک خودرو:

این روغن ها در سیستم انتقال هیدرولیک خودروهایی که جعبه دنده آن ها اتوماتیک است، مورد استفاده قرار می گیرد. فرمولاسیون روغن های اتوماتیک نسبت به روغن های دنده معمولی پیچیدگی بیشتری داشته و گاهی مواد افزودنی موجود در آن به ۱۵ نوع می رسد. روغن های پایه ی به کار رفته در ساختار روغن های دنده بسیار سبک بوده و مقدار زیادی مواد افزودنی دارد که موجب جابجایی راحت تر دنده ها می شود. مهم ترین خواص روغن دنده های اتوماتیک شامل انتقال حرارت، مقاومت در برابر اکسید شدن، قابلیت سازگاری با کاسه نمد، جلوگیری از سایش، روغن کاری، مقاومت در برابرر کف کردن، شاخص گرانروی بالا، خاصیت ضد خوردگی و کیفیت خوب انتقال قدرت می باشد. استانداردهای مورد استفاده جهت روغن های دنده اتوماتیک معمولا توسط شرکت های سازنده خودرو تدوین شده و دو استاندارد معروف Mercon (مربوط به شرکت فورد موتور) و Dexron (مربوط به شرکت جنرال موتور) از آن جمله هستند.

روغن های دنده صنعتی:

در جعبه دنده های صنعتی، دنده های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرند. به دلیل اختلاف در طراحی و کاربردهای مختلف این دنده ها، نوع روغن دنده های به کار رفته در آن ها متفاوت می باشند. بدین منظور این روغن ها از نظر کیفیت به سه دسته روغن های فشار پذیر، روغن های بدون خاصیت فشار پذیری و روغن های ترکیب شده تقسیم می شوند.

روغن های دنده صنعتی فشار پذیر (EP)

این روغن ها در مجموعه دنده هایی که تحت بارهای بسیار زیاد قرار داشته و یا دنده هایی که جهت انرژی را 90 درجه تغییر می دهند، استفاده می شود. این روغن ها دارای مقدار کمی مواد افزودنی فشار پذیر هستند. در واقع روغن های فشار پذیر، روغن های پایه ی معدنی حاوی مواد سنتزی و افزودنی های چند منظوره هستند. این افزودنی ها شامل مواد ضد زنگ، بازدارنده های اکسیداسیون، افزودنی های فشار پذیر، دی مولسیفایرها، ضد کف ها و در بعضی موارد روانکارهای جامد با خاصیت معلق کنندگی کلوئیدها هستند.

روغن های دنده صنعتی بدون خاصیت فشار پذیری

این روغن ها عموما به عنوان روغن های R&O شناخته شده و روغن هایی با پایه معدنی و یا دارای مواد سنتزی به منظور حفاظت از زنگ زدگی و سایش می باشند. این مجموعه روغن ها در دنده هایی که تحت بار کم و سرعت زیاد قرار دارند، به کار می روند.  

روغن های دنده صنعتی ترکیب شده

روغن دنده های ترکیب شده مخلوطی از روغن پایه های معدنی با ضدزنگ ها، بازدارنده های اکسیداسیون، دی مولسیفایرها، روغن های چرب یا روغن های چرب سنتزی می باشند. این روغن ها در مجموعه دنده های حلزونی که اصطکاک موجود در دندانه های آن لغزشی و پیچشی است، مورد استفاده قرار می گیرد.

منبع: 

کتاب جامع صنعت روانکار ایران، ویرایش دوم (1387)، مولف و ناشر: شرکت دانش پژوهان نوآور